''Αττίλας 1974'' του Μιχάλη Κακογιάννη

Τον Σεπτέμβριο του 1974 ο Μιχάλης Κακογιάννης ταξίδεψε στην Κύπρο, τον τόπο καταγωγής του, προκειμένου να γυρίσει ένα ντοκυμαντέρ σχετικά με την εισβολή των Τούρκων. Ηταν μια προσωπική προσπάθεια, «χωρίς προκατασκευασμένες ιδέες, χωρίς συγκεκριμένο πρόγραμμα· πήγα χωρίς να έχω σκεφθεί τίποτε» είπε ο σκηνοθέτης έναν χρόνο αργότερα στη συνέντευξη που παραχώρησε στην εφημερίδα «Le Quotidien de Paris». «Μου επιβαλλόταν να κάνω μια ταινία για να βοηθήσω την πατρίδα μου».







Attila '74: The Rape of Cyprus (1975) από tvxorissinora


Το οδοιπορικό του Κακογιάννη είχε ως αποτέλεσμα τον «Αττίλα 74», μια μνημειώδη καταγραφή της κατάστασης στην Κύπρο μετά το πραξικόπημα εναντίον του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και την τουρκική εισβολή. Ο σκηνοθέτης δούλεψε τόσο με πολιτικά στελέχη όσο και με τον λαό της χώρας. Απέσπασε μια μεγάλη συνέντευξη από τον Μακάριο, μίλησε με τον μετέπειτα ιδρυτή του κόμματος Δημοκρατικός Αγώνας Γλαύκο Κληρίδη και τον Νίκο Σαμψών (1935-2001) που έμεινε στην Ιστορία επειδή ανέλαβε δοτός «πρόεδρος» της Κύπρου κατά το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου. Μίλησε με ανθρώπους της ΕΟΚΑ-Β αλλά και με τον απλό λαό που κατέθεσε μαρτυρίες για την τραγωδία που έπληξε την ελληνική κοινότητα του νησιού, δηλαδή περί το 82% του πληθυσμού της Κύπρου.

«Πέρα από καθετί, η ταινία μου είναι ένα ανθρώπινο ντοκουμέντο» συνεχίζει στην ίδια συνέντευξη ο Κακογιάννης. Πραγματικά ο φακός του σκηνοθέτη (διευθυντής φωτογραφίας ο Σάκης Μανιάτης) καταγράφει τις άθλιες συνθήκες ζωής στους προσφυγικούς καταυλισμούς (αγρότισσες ζουν σε σκηνές ανάμεσα σε κότες, εκδιωγμένες από τα σπίτια τους), το παράπονο ενός 15χρονου κοριτσιού που βιάστηκε από τους τούρκους εισβολείς, εξαγριωμένους νέους από τη σύγχυση και την αβεβαιότητα για το αν ζει ή όχι κάποιο μέλος της οικογένειάς τους που χάθηκε στη ζώνη κατοχής. Η αποκορύφωση του δράματος στον «Αττίλα 74» φαίνεται στο χωρίς μεταβατικό στάδιο «πέρασμα» των Ελληνοκυπρίων από μια καλή ζωή στο καθεστώς του «πρόσφυγα μέσα στην ίδια τους τη χώρα», τη στιγμή που κάποτε διέθεταν υψηλότερο επίπεδο ζωής συγκριτικά με εκείνο των Ελλήνων, πόσο μάλλον των Τούρκων.

Ο Κακογιάννης εστίασε αρκετά στα παιδιά, τα οποία είχαν πλήρη επίγνωση του δράματος της χώρας τους. «Τα όμορφα παιδάκια περιγράφουν ψυχρά (γιατί δεν είναι σε θέση να καταλάβουν) τη δολοφονία των οικογενειών τους ή κλαψουρίζουν ζητώντας να πάνε στο σπίτι, στο σπίτι που δεν υπάρχει πια» παρατηρεί στους «Times» του Λονδίνου ο Ντέιβιντ Ρόμπινσον.

Η απουσία των συνεντεύξεων από Τουρκοκυπρίους δεν ήταν ευθύνη του Κακογιάννη. «Αρνήθηκαν» λέει στην ίδια συνέντευξη ο σκηνοθέτης. «Οταν βρισκόμουν εκεί κανείς Τουρκοκύπριος δεν μπορούσε να περάσει τη "γραμμή του Αττίλα". Στον Νότο, όπου ζουν πάντα πολλές χιλιάδες Τουρκοκύπριοι, οι περισσότεροι φοβούνταν να μιλήσουν. Μόνο ένας δήμαρχος εξομολογήθηκε πως ήθελε να ζήσει και να πεθάνει στο χωριό του».

«Μια στρατευμένη ταινία» τη χαρακτήρισε στο άρθρο του στην εφημερίδα «Le Monde» ο Ρολάν Ντελκούρ τον Νοέμβριο του 1975. «Ο Κακογιάννης έχει το κουράγιο να μας δείξει και να μας κάνει να ακούσουμε τους ίδιους τους Κυπρίους την ώρα που τοποθετούνται στο πρόβλημα των ευθυνών. Είναι οι φασίστες των οποίων τα ίχνη αναζητεί ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος σε μια σκηνή ιδιαίτερα εντυπωσιακή; Σίγουρα. Αλλά και οι Αμερικανοί έχουν κατηγορηθεί, τόσο από τους Ελληνες της Κύπρου όσο και από τους Ελληνες της Ελλάδας. Ωστόσο και οι ευθύνες του ίδιου του εθνάρχη δεν μπορούν να ξεφύγουν από τον προσεκτικό θεατή χάρη στις πολυάριθμες συνεντεύξεις. Αυτές οι ευθύνες αφορούν και το παρελθόν και το μέλλον. Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους: έξι χιλιάδες νεκροί, δύο χιλιάδες πεντακόσιοι αγνοούμενοι, διακόσιες είκοσι χιλιάδες πρόσφυγες, 40% του εδάφους του νησιού κατεχόμενο από τις τουρκικές δυνάμεις. Στα εδάφη αυτά περιλαμβάνεται το μεγαλύτερο μέρος των βιομηχανικών και αγροτικών πηγών πλούτου της Κύπρου. Ο,τι κι αν συμβεί, αυτός ο λαός θα έχει πληρώσει ακριβά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τη δικτατορία. Εχει το δικαίωμα να ελευθερωθεί κι αυτός με τη σειρά του από τις αγωνίες και τα βάσανά του».